مواد تشکیل دهنده و ساختار مو
آناتومی مو
مو در بدن انسان ساختار خاص و پیچیده‌ای دارد. در حالت کلی موها به دودسته نازک و ضخیم تقسیم‌بندی می‌شوند. موهای نازک که به آن‌ها lonugo یا vellus نیز گفته می‌شود و به‌جز کف دست‌وپا ، در تمام سطوح پوست قرار دارد.
موهای ضخیم، که به آن موهای ترمینال نیز گفته می‌شود، تیره‌تر بوده و فقط در برخی از مناطق بدن مانند پوست سر، زیر بغل، اطراف ناحیه تناسلی، صورت مردان و … قرار دارد. در این مقاله به بررسی آناتومی مو می‌پردازیم.
آناتومی مو انسان چگونه است؟
آناتومی مو یا ساختار مو در یک فرد بالغ به سه قسمت شافت یا ساقه، ریشه و بالب یا پیاز مو تقسیم می‌شود. شافت قسمت قابل‌مشاهده و بیرونی فولیکول مو است که ضخامت متوسط آن در بزرگ‌سالان 65-78 میکرون است. ریشه، قسمتی که معمولاً قابل‌مشاهده نیست، درون فولیکول مو قرار دارد و در پوستِ بین استیوم فولیکول مو و نقطه اتصال عضلات نگه‌دارنده مو قرار دارد.
بالب، حتی عمیق‌تر از ریشه و در پایه ریشه فولیکول مو واقع‌شده است، حاوی دو یا سه لایه سلول است که در قسمت پایین آن بازتولید سریع سلول‌ها انجام می‌شود که مجموعاً ماتریکس را تشکیل می‌دهند.
سلول‌های ماتریکس تنها سلول‌های مولد در این ناحیه هستند. این سلول‌ها به هنگام تکثیر به سلول‌های تولیدشده در بخش‌های فوقانی فشار می‌آورند. هنگامی‌که از سطح پوست خارج شدند، فرآیند تولید و سنتز کراتین در مو آغازشده و این کار به افزایش استحکام ساختار مو کمک زیادی می‌کند.
در بالای سلول‌های ماتریکس تعدادی سلول ملانوسیت وجود دارند که وظیفه “رنگ دهی” به مو را بر عهده‌دارند و ملانین را درون سلول‌ها پمپاژ می‌کنند که به “کورتکس” مو تبدیل می‌شوند.
فولیکول مو
در مرکز ریشه یعنی در پایه فولیکول مو، یک حلقه به سمت بالا قرار دارد و حاوی بافت همبند و پر از رگ‌های خونی، عروق لنفاوی و اعصاب است که پاپیلا نام داشته و وظیفه پشتیبانی، تغذیه و کنترل غدد درون‌ریز سلول‌ها در ماتریکس مو را بر عهده دارد.
در داخل ساختار فولیکول مو، هنگامی‌که از لایه بیرونی به سمت داخل حرکت می‌کنیم، می‌توانیم موارد زیر را مشاهده کنیم: غلاف بافت همبند (مملو از ترمینال‌های عصبی و متشکل از لایه‌های متمرکز و طولی از الیاف کلاژن با فیبروبلاست‌های متعدد).
غشای سیال (ادامه مستقیم غشای زیر جلدی). غلاف ریشه اپیتلیال خارجی (ادامه مستقیم لایه‌های عمیق‌تر اپیدرم که به دنبال غشای سیال قرار دارند). پوشش داخلی ریشه اپیتلیال (که از سه لایه سلولی تشکیل‌شده و در تماس مستقیم با خارجی‌ترین لایه ساقه مو قرار دارد).
فولیکول مو از چه بخش هایی تشکیل شده است؟
ریشه مو شامل سه قسمت اصلی است:
- فولیکول مو
- بخش از ریشه که قسمت‌های زیرپوست (یا پوست سر) مو را در برگرفته است یک یا چند عدد غده تولیدکننده چربی در هر فولیکول مو وجود دارد .این بخش زاویه کمی با ساختار ساقه مو دارد.
- ناحیه bulb
- بخش فوقانی فولیکول مو (پایه)این بخش در پاپیلا قرار گفته است.
- ناحیه پاپیلا
- بخشی که دارای عروق خونی و عصبی فراوانی بوده و نقش تأمین ترکیبات غذایی را برای ریشه ایفا می‌کند
در صورت آسیب به پاپیلا، چرخه رشد مو متوقف می‌گردد.
بخش رشته یا همان ساقه مو در بالای سطح پوست یافت می‌شود و ساختار ساده‌ای متشکل از یک پروتئین قدرتمند رشته‌ای بنام کراتین است. این همان پروتئینی است که ناخن‌ها و لایه بیرونی پوست را تشکیل میدهد. هر رشته مو شامل سه لایه بوده که لایه درونی یا مدولا (medula) فقط در موهای ضخیم وجود دارد. لایه میانی که به‌عنوان کورتکس (cortex) شناخته می‌شود و استحکام، رنگ و بافت مو توسط این لایه ایجاد می‌گردد. درنهایت لایه‌ی خارجی مو که به‌عنوان کوتیکول (cuticle) شناخته می‌شود. کوتیکول نازک و بی‌رنگ است و به‌عنوان محافظ کورتکس عمل می‌کند.
با یک برش افقی در مو می‌توانید ساختار آن را که به سه قسمت تقسیم می‌شود قابل‌مشاهده کنید: کوتیکول، کورتکس و مدولا. در قسمت بیرونی، کوتیکول متشکل از یک‌لایه از سلول‌های نازک شفاف، باضخامت بین 0.2-0.5 میکرون، به‌صورت عمودی در سطح ریشه و به‌صورت مورب (شبیه به پولک ماهی) در سطح شافت لایه‌بندی می‌شود. با توجه به موقعیت آن، کوتیکول اولین بخشی است که می‌تواند دچار آسیب شود (عدم استفاده از شامپوی مناسب مو، فر کردن موها، شانه زدن بیش‌ازحد و غیره).
کورتکس چیست؟
کورتکس در سطح میانی مو قرار دارد و ضخیم‌ترین قسمت آن است. این ناحیه از سلول‌های ضخیم‌تر و دوکی‌شکل تشکیل‌شده که هرکدام 90 میکرون طول و 5 میکرون عرض دارد و به‌صورت عمودی در ردیف‌های موازی هم قرارگرفته‌اند. این بخش حاوی رنگ‌دانه‌ای به نام ملانین است که با افزایش سن رنگ خود را از دست میدهد، بنابراین باعث می‌شود پس از گذشت سالیان متمادی رنگ مو از مشکی به خاکستری و سفید تغییر پیدا کند. مدولا در داخل قرار داشته و از سلول‌های گرد تشکیل‌شده است که به‌صورت ستون‌هایی لایه‌بندی شده و عموماً با حفرات حاوی هوا از هم جدا می‌شوند.
اطلاعات آناتومی مو
مو از کراتین تشکیل‌شده است که یک پروتئین قوی رشته‌ای است و از سلول‌های مشابه سلول‌های پوست ساخته‌شده است. تعداد موهای روی پوست انسان به‌طور متوسط بین 100،000 تا 120،000 عدد است. این تعداد در افراد مختلف متغیر است.
به‌طور مثال افراد دارای رنگ موی قرمز نسبت به افراد بلوند، آناتومی موی متفاوت و تعداد موهای کمتری در سطح پوست خود دارند. هر فرد با مقدار مشخصی از فولیکول‌های مو متولدشده است. مو از فولیکول‌هایی که ریشه مو را در پوست سر احاطه کرده‌اند رشد می‌کند. مو به‌طورمعمول 1.25 سانتی‌متر یا 0.5 اینچ در هرماه و حدود 6 اینچ در سال رشد می‌کند. موی سالم می‌تواند تا 30٪ از اندازه طبیعی خود افزایش طول داشته و معادل وزن خود نیز آب جذب کند.
ترکیب شیمیایی آناتومی مو
نکته دیگری که در آناتومی مو باید به آن اشاره کرد مواد تشکیل دهنده آن است. ماده اصلی تشکیل‌دهنده مو کراتین است. بیشترین پروتئین موجود در ساختار آن کراتین است. همچنین حدود 13 درصد مو از آب تشکیل‌شده است.
کراتین شامل زنجیره‌های پلی پپتیدی غنی از سیتستئین هست. عناصر اصلی و عمده مو عبارت‌اند از: کربن (c) در حدود 45%، اکسیژن (o2) 28%، نیتروژن (n) 15%، هیدروژن (h) 7% و گوگرد به میزان 5%. همچنین عناصر مهم دیگری ازجمله: کلسیم (ca)، مس (cu)، کادمیوم (cd)، جیوه (hg)، اورانیوم (u)، وانادیوم (v)، سدیم (na) و پتاسیم (k) نیز در ساختار شیمیایی مو حضور دارند.
چرخه رشد آناتومی مو
رشد یا آناژن (anagen)
anagenمرحله رشد فعال مو است. در طول مرحله آناژن، مو دارای بیشترین مقدار ملانین در ساختار خود است. این مرحله بین 2-7 سال طول می‌کشد. تقریباً 85٪ از همه موها در این مرحله رشد می‌کنند. مو حدود 6 اینچ در هرسال رشد می‌کند.
توقف یا کاتاژن (catagen)
در پایان فاز آناژن، موها وارد فاز کاتاژن می‌شوند که حدود 2-3 هفته طول می‌کشد و در طول مرحله کاتاژن فولیکول مو به حدود 6/1 طول طبیعی خود کاهش می‌یابد. بخش پایین‌تر تخریب می‌شود و فعالیت پاپیل‌های پوستی به حالت تعلیق درمی‌آیند.
آرامگیری یا تلوژن (telogen)
مرحله استراحت به دنبال فاز کاتاژن بوده و به‌طورمعمول حدود 3 ماه طول می‌کشد. در طول این مدت مو رشد نمی‌کند، اما در سطح پوست باقی می‌ماند و به فولیکول مو متصل است درحالی‌که پاپیلا در مرحله استراحت در زیرپوست باقی می‌ماند. تقریباً 10 تا 15 درصد از همه موهای بدن به‌طور هم‌زمان در این مرحله قرار می‌گیرند.
| مرحله | توضیح | مدت زمان |
|---|---|---|
| آناژن | مرحله رشد فعال مو | 2 تا 7 سال |
| کاتاژن | توقف رشد مو | 2 تا 3 هفته |
| تلوژن | آرامگیری مو قبل از ریزش | 3 ماه |
در پایان مرحله تلوژن، فولیکول مو دوباره وارد فاز آناژن می‌شود. پاپیلای پوستی و پایه فولیکول مو دوباره باهم ترکیب می‌شوند و موهای جدید نیز تشکیل می‌گردند. و چرخه رویش مجدد مو کامل می شود.
اگر موهای قدیمی، خود در این مرحله دچار ریزش نشوند، موهای جدید می‌توانند موی قدیمی را با فشار از پایین دچار ریزش کرده و چرخه رشد دوباره آغاز گردد. هر فولیکول مو عملکردی مستقل دارد و در زمان‌های مختلفی چرخه رشد خود را پیش می‌برند در غیر این صورت، تمام موهای شما در یک بازه زمانی مشخصی دچار ریزش می‌شد. اما با این مکانیسم، شما در روز به‌طور متوسط تعداد 100 عدد از موهای بدن خود را از دست می‌دهید که تأثیر چندانی بر روی حجم کلی آن‌ها نخواهد داشت.
اگر ریزش موی شما غیرطبیعی است می‌توانید از روش‌های درمانی و محصولاتی که برای این منظور طراحی‌شده‌اند استفاده کنید.
